Stanisław Leszczycki

---

Życiorys

Stanisław Leszczycki przyszedł na świat w Mielcu w rodzinie prawniczej. W jego rodzie znajdowali się znani prawnicy: dziadek Robert Leszczycki był sędzią w Sądzie Krajowym w Krakowie, natomiast drugi dziadek, Henryk Macharski, pełnił funkcję prawnika w starostwie, a jego ojciec, Bronisław Leszczycki, pracował jako notariusz. Warto dodać, że również pradziadkowie mieli wykształcenie wyższe i używali pieczęci z herbem rodzinnym – Leszczyc. W czasie I wojny światowej rodzina przesiedliła się do Andrychowa, a po śmierci ojca osiedliła w Krakowie, gdzie Stanisław ukończył szkołę powszechną oraz gimnazjum.

Od 1917 roku związał się z harcerstwem, gdzie jego drużynowym był Ignacy Fik. Warto podkreślić, że jako harcerz Stanisław pełnił funkcję gońca w wojskowym biurze werbującym ochotników do walki z bolszewicką Rosją. W 1924 roku przeszedł kurs dla przewodników po Krakowie. Do końca lat dwudziestych pełnił rolę drużynowego, organizując letnie obozy harcerskie. W czasach młodzieńczych pasjonował się heraldyką, etnografią oraz językiem esperanto, a w 1929 roku uczestniczył w konferencji skautów esperantystów w Birkenhead w Anglii.

Po ukończeniu matury w 1926 roku miał zamiar studiować geologię, jednak z braku takich studiów wybrał geografię na Uniwersytecie Jagiellońskim, co było zgodne z jego zainteresowaniami. W obliczu trudnych warunków materialnych w trakcie studiów, podjął pracę zarobkową. Dzięki wsparciu profesora Ludomirowa Sawickiego, już na drugim roku został zatrudniony jako zastępca młodszego asystenta, a w następnym roku, w 1928, awansował na młodszego asystenta. Po śmierci profesora Sawickiego, odpowiedzialność za prowadzenie seminarium antropogeograficznego powierzono mu, pod kierunkiem prof. Jerzego Smoleńskiego. Dodatkowo studiował etnografię i ukończył studium pedagogiczne.

W 1930 roku uzyskał tytuł magistra filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, składając pracę dyplomową na temat demografii wsi Krzczonowa i Zawadki w powiecie myślenickim. Po tym sukcesie został mianowany starszym asystentem. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się na demogeografii, ze szczególnym uwzględnieniem badań osadnictwa wiejskiego. Prowadził badania w Beskidzie Wyspowym, Małym i Niskim, a także w Alpach Austriackich, Anatolii i Finlandii, zajmując się też badaniami klimatycznymi w Tatrach i panoramą uzdrowisk w Polsce. Dodatkowo był zaangażowany w geografię turystyki i planowanie regionalne, podkreślając rolę środowiska geograficznego oraz czynników demograficznych.

Swoją pracę doktorską, zatytułowaną *Badania geograficzne nad osadnictwem w Beskidzie Wyspowym*, obronił w 1932 roku. Równolegle do pracy na uniwersytecie rozpoczął w 1934 roku pracę w Biurze Planu Regionalnego Podhala, które przekształciło się w Biuro Regionalne Planu Zabudowy Okręgu Krakowskiego. W 1937 roku złożył pracę habilitacyjną *Region Podhala*, która jednak została odrzucona.

Nieprzerwanie działał w Polskim Towarzystwie Tatrzańskim, a na studiach stworzył Koło Akademickie PTT, gdzie był przewodnikiem górskim. Stanisław był również popularyzatorem wiedzy krajoznawczej, a w latach 1947–1950 pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Jako ekspert w dziedzinie turystyki zasłużył się w integracji Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego oraz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, co miało ogromne znaczenie dla rozwoju turystyki w Polsce.

Stanisław zyskawszy uznanie, 17 grudnia 1950 roku, podczas I Walnego Zjazdu PTTK otrzymał tytuł Członka Honorowego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Działał także w Polskim Związku Narciarskim, w Lidze Popierania Turystyki oraz Towarzystwie Ochrony Przyrody. Poświęcał dużo czasu na edukację oraz organizację wycieczek krajoznawczych dla robotników i osób bezrobotnych.

W listopadzie 1939 roku zoastał aresztowany w ramach niemieckiej akcji pacyfikacyjnej tzw. Sonderaktion Krakau. Po brutalnym śledztwie w Wrocławiu, został przetrzymywany w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Dachau. Po zwolnieniu z obozu w styczniu 1941 roku, powrócił do Krakowa, gdzie nawiązał współpracę ze środowiskiem PPS i działał w Komitecie Opiekuńczym Rady Głównej Opiekuńczej, angażując się zwłaszcza w pomoc dla przesiedlonych i uchodźców.

Stanisław brał czynny udział w konspiracji, w tym współpracował z Biurem Informacji Politycznej Armii Krajowej, przemycając materiały podziemne przez granicę. Przystąpił do tajnego nauczania Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie prowadził zajęcia z antropogeografii oraz geopolityki. Uczestniczył w reformowaniu struktury szkolnictwa wyższego w powojennej Polsce oraz wspierał inicjatywy odnośnie planowania gospodarki i organizacji społeczno-politycznej.

Po zakończeniu wojny, Stanisław zaangażował się w organizację i porządkowanie gmachów uniwersyteckich, wznowienie działalności dydaktycznej oraz kompletowanie zbiorów. W 1945 roku złożył pracę habilitacyjną o osadnictwie, na podstawie materiałów z wyprawy do Anatolii z 1936 roku. Był dyrektorem Instytutu Geografii UJ w latach 1945–1948. W Warszawie prowadził działania zmierzające do podpisania umowy z właścicielem zrujnowanego pałacu Uruskich, co przyczyniło się do utworzenia Instytutu Geograficznego na Uniwersytecie Warszawskim, który obecnie funkcjonuje jako Wydział Geografii i Studiów Regionalnych.

Stanisław był w gronie ekspertów Rządu Tymczasowego RP, biorąc udział w konferencji w Poczdamie w 1945 roku. Jako autor memoriału dotyczącego granicy zachodniej Polski, aktywnie uczestniczył w rozmowach dotyczących granic z Czechosłowacją i ZSRR. Jako członek PPS, a później PZPR, zasiadał w KRN w latach 1945–1947 oraz w Sejmie Ustawodawczym w latach 1947–1952, pełniąc również rolę podsekretarza stanu w MSZ.

Prowadząc działalność w Polskim Towarzystwie Geograficznym, popierał ideę zjednoczenia polskich towarzystw geograficznych na zjeździe w 1946 roku. Jako prezes PTG w latach 1950–1953, a także członek honorowy, zainicjował utworzenie nadmorskiej stacji badawczej PTG w Międzyzdrojach. Jego prace dotyczyły badań geograficznych oraz podziału administracyjnego, z uwzględnieniem nowego nazewnictwa na terenach przyłączonych do Polski.

Stanisław Leszczycki był inicjatorem czasopisma „Poznaj Świat”, w którym regularnie publikował artykuły oraz notatki. Uczestniczył w Radzie Szkół Wyższych oraz Radzie Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Jako przewodniczący Sekcji Popierania Nauki przyznawał subwencje i stypendia krajowe i zagraniczne. Jego działalność była szeroko doceniana, co udało mu się osiągnąć dzięki jego wiedzy i umiejętnościom organizacyjnym.

Współorganizował I Kongres Nauki Polskiej, doprowadzając do utworzenia Polskiej Akademii Nauk, przy jednoczesnej likwidacji Polskiej Akademii Umiejętności. Po wstąpieniu do pierwszego prezydium PAN, działał w różnych komitetach do lat 80., wykazując się wiedzą w zakresie planowania przestrzennego i badań nad zagospodarowaniem kraju.

W 1954 roku, po tym jak zdobył szereg doświadczeń w pracach geograficznych, został mianowany profesorem zwyczajnym. Jego praca dotyczyła problematyki geografii przemysłu oraz regionalizacji ekonomicznej, a także struktury przestrzennej oraz zmian w przemyśle. Stanowczo sprzeciwiał się lokalizacji Huty Katowice w obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz budowy zapory na Dunajcu.

W latach 1951–1970 Stanisław był dyrektorem Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Warszawskiego. Choć otrzymał propozycję objęcia funkcji rektora w 1966 roku, zdecydował się jej nie przyjąć. W marcu 1968 roku był jednym z autorów pisma do premiera Józefa Cyrankiewicza, protestującego przeciwko represjom wobec młodzieży i antysemityzmowi. W latach 1968–1972 piastował stanowisko prezesa Międzynarodowej Unii Geograficznej, a od 1950 do 1979 roku był redaktorem naczelnym „Przeglądu Geograficznego”.

W uznaniu swoich osiągnięć, otrzymał tytuł doktora honoris causa trzech prestiżowych uczelni, w tym Uniwersytetu Karola w Pradze (1970), Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (1977) oraz Uniwersytetu Warszawskiego (1987). Był także członkiem honorowym 19 towarzystw geograficznych oraz Urbanistów Polskich, a jego działalność została doceniona licznymi odznaczeniami, w tym Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Po zakończonej karierze, 17 grudnia 1983 roku otrzymał Pamiątkowy Medal z okazji 40. rocznicy powstania Krajowej Rady Narodowej. Stanisław Leszczycki został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (kwatera SC12-A-4). Jego imię zostało nadane Instytutowi Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w 1998 roku.

---

Oceń: Stanisław Leszczycki

---